Sự phụ thuộc vào công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI) đang ảnh hưởng đến năng lực tư duy và đổi mới sáng tạo của con người.
Trong suốt thập kỷ qua, năng suất lao động tại nhiều nền kinh tế phát triển đã sụt giảm đáng kể, từ mức tăng trung bình 2% mỗi năm vào thập niên 1990 xuống còn khoảng 0,8% hiện nay. Điều này diễn ra trong bối cảnh AI phát triển mạnh mẽ và ngày càng hiện diện trong mọi lĩnh vực đời sống.
Giới công nghệ lạc quan cho rằng AI chỉ là công cụ hỗ trợ, giúp con người thoát khỏi các tác vụ lặp đi lặp lại, tối ưu hoá quy trình làm việc và mang lại lợi ích kinh tế. Nhưng thực tế đang cho thấy một nghịch lý: càng phụ thuộc vào AI, năng lực sáng tạo và hiệu quả tư duy của con người lại càng bị xói mòn.
Ảnh minh họa.
Giám đốc điều hành Tập đoàn Microsoft Satya Nadella từng kỳ vọng rằng người dùng chỉ cần nêu mục tiêu, phần còn lại AI sẽ lo liệu từ lập kế hoạch, triển khai đến học hỏi trên nhiều hệ thống. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, điều này có thể tạo ra một “cái bẫy năng suất”, trong đó con người ngày càng lệ thuộc vào máy móc và đánh mất dần kỹ năng tư duy phản biện, năng lực giải quyết vấn đề và đặc biệt là khả năng đổi mới sáng tạo – yếu tố vốn là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng dài hạn.
Theo tờ FT, dù máy tính và Internet đã bùng nổ trong nửa thế kỷ qua, năng suất nghiên cứu và đổi mới không những không tăng, mà còn có dấu hiệu chững lại. Một nhà khoa học hiện đại tạo ra ít ý tưởng đột phá hơn so với đồng nghiệp cách đây vài chục năm, nếu tính theo mỗi USD đầu tư cho nghiên cứu. Những phát minh ngày càng mang tính cải tiến nhỏ giọt, thiếu đi các bước ngoặt lớn. Nhà kinh tế học Gary Becker từng cảnh báo về lựa chọn giữa “chất lượng và số lượng” quy luật này dường như đang ứng nghiệm trong khoa học và công nghệ ngày nay.
TS Hồ Quốc Tuấn – Giám Đốc chương trình Đào tạo Thạc sĩ Tài chính & Kế toán của Đại học Bristol (Vương quốc Anh), gọi đây là “bẫy năng lực trung bình” khi AI làm tốt những việc mang tính thủ tục, định lượng và lặp lại, nhưng lại không thể thay thế được tư duy phản biện, khả năng đánh đổi, ra quyết định trong điều kiện bất định những kỹ năng đặc trưng của con người sáng tạo. Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) như ChatGPT chỉ bám vào những gì là đồng thuận hiện tại, nên có thể cản trở tư duy vượt khuôn mẫu.
Thực tế, khảo sát từ hơn 7.000 lao động trí thức đăng trên kho dữ liệu trực tuyến Arxiv chỉ ra rằng, AI giúp giảm khoảng 3,6 giờ/tuần cho những công việc đơn lẻ như xử lý email, nhưng lại không cải thiện được năng suất trong các hoạt động cộng tác nơi cần sự phối hợp sáng tạo giữa con người với nhau. Hệ quả là, nếu tất cả đều giao việc cho AI, lượng thông tin lại bùng nổ, làm mất đi hiệu quả ban đầu mà công nghệ hứa hẹn mang lại.
Một ví dụ nổi bật cho làn sóng thay thế này là Klarna – công ty fintech Thụy Điển đã thay thế 700 nhân viên chăm sóc khách hàng trong vòng một năm bằng hệ thống AI. Điều đáng lo ngại là phần lớn nhân sự bị cắt giảm không được đào tạo lại để thích ứng với chuỗi giá trị mới do AI mang đến.
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), khoảng 40% công việc toàn cầu sẽ chịu tác động bởi AI, với mức độ ảnh hưởng tại các nước phát triển có thể lên tới 60%. Không giống làn sóng công nghệ trước, AI không chỉ đe dọa lao động phổ thông mà cả những nghề nghiệp đòi hỏi tư duy cấp cao như luật, y tế, tài chính…
Tuy nhiên, trong thách thức cũng ẩn chứa cơ hội. Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, việc ứng dụng AI và điện toán đám mây (Cloud) đang được kỳ vọng là lối thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình”, mở ra cơ hội bứt tốc trong thời đại số.
Ông Lê Hồng Việt – Tổng Giám đốc FPT Smart Cloud nhận định, AI có thể giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian ra quyết định, cải thiện trải nghiệm khách hàng và nâng cao năng suất. Trong khi đó, Cloud giúp tiết kiệm chi phí vận hành tới 16,18% và tăng trưởng doanh thu gần 20%. Nhưng để khai thác tốt các công nghệ này, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy lãnh đạo, đầu tư vào hạ tầng dữ liệu và sẵn sàng thử nghiệm để tìm ra mô hình phù hợp.
“Không có dự án nào thành công ngay từ lần đầu. Thành công thường đến sau 2-3 lần thử nghiệm”, ông Việt nhấn mạnh, đồng thời cho rằng cần xây dựng đội ngũ hiểu và sử dụng được AI, Cloud, hoặc lựa chọn đối tác công nghệ phù hợp để tăng cường sức mạnh nội tại và cộng hưởng từ bên ngoài.
AI có thể là cỗ máy năng suất lý tưởng nhưng nếu không đi cùng đổi mới sáng tạo thực chất và chiến lược sử dụng hợp lý, công cụ này rất dễ trở thành con dao hai lưỡi khiến chúng ta làm việc nhanh hơn, nhưng nghĩ ít hơn.
Theo Duy Trinh
https://vietq.vn/tri-tue-nhan-tao-cong-cu-tang-nang-suat-hay-cai-bay-khien-con-nguoi-danh-mat-kha-nang-sang-tao-d234480.html
