Cả thế giới đang bị mắc kẹt trong những quả núi rác độc hại do chính con người thải ra. Đâu là các biện pháp để giải quyết triệt để vấn đề khủng khiếp này?
Cuối tháng 5, Bộ trưởng Môi trường Malaysia Yeo Bee Bin tuyên bố: “Malaysia sẽ không trở thàng bãi rác của thế giới”. Khi đó, bà ra lệnh gửi trả 5 container chứa rác tại cảng Klang về “chính chủ” Tây Ban Nha. Nữ bộ trưởng mời nhiều phóng viên đến hiện trường, nơi mùi hôi thối bốc lên nồng nặc.
Trước đó, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đe dọa cắt đứt quan hệ ngoại giao với Canada nếu chính phủ nước này không đồng ý nhận lại 69 container chứa 1.500 tấn rác thải xuất sang Philippines vào năm 2013 và 2014. Ông Duterte đe dọa sẽ đem rác đến đổ xuống vùng biển Canada.
Các container chứa rác thải tại cảng Klang, Malaysia. Ảnh: Fazry Ismail/EPA-EFE.
Theo Bloomberg, những vụ việc trên gióng lên hồi chuông cảnh báo về tình trạng Đông Nam Á trở thành bãi rác của các quốc gia giàu có từ hàng chục năm qua. Greenpeace cho biết từ tháng 1 đến 11/2018, các nước giàu – bao gồm Mỹ, Nhật Bản và Đức – chuyển 5,8 triệu tấn rác tới Đông Nam Á.
Ở thời điểm hiện tại, các chính phủ châu Á kiên quyết nói không với rác thải nhập khẩu. Bởi có rất nhiều loại rác thải gây ô nhiễm nghiêm trọng và không thể xử lý được.
Hãy tự xử lý rác thải của chính mình
“Thông thường, các nước có thể xử lý 70% lượng rác nhập khẩu. Nhưng 30% còn lại là chất thải gây ô nhiễm và thực phẩm ôi thiu”, Bloomberg dẫn lời chuyên gia Thomas Wong thuộc Công ty Impetus Conceptus Pte của Singapore, chuyên xử lý rác thải nhựa tại chỗ trước khi chuyển chúng đến các nhà máy tái chế ở Malaysia và Việt Nam.
Rác thải ô nhiễm được đưa đến lò đốt để thiêu hủy. Nhưng theo ông Wong, nhiều doanh nghiệp ở Đông Nam Á xử lý theo cách “tìm một chỗ chứa rồi châm lửa đốt vào ban đêm”.
Theo điều tra của Greenpeace tại Indonesia, Malaysia và Thái Lan – được công bố hôm 23/4 – các hoạt động tái chế bất hợp pháp, đốt rác ngoài trời, tình trạng ô nhiễm nguồn nước… đã làm gia tăng bệnh dịch ở các quốc gia Đông Nam Á này.
Việc Trung Quốc ra lệnh cấm nhập khẩu rác hồi tháng 1/2018 đã tạo ra hiệu ứng dây chuyền tại châu Á. Hàng loạt container chứa rác thải bị Trung Quốc từ chối, chuyển hướng đi đến Đông Nam Á. Tình trạng quá tải xảy ra, buộc chính phủ các nước Đông Nam Á phải hành động.
Bản đồ về lượng kg rác thải rắn tính theo đầu người ở các khu vực trên thế giới năm 2016 và dự báo năm 2050. Nguồn: World Bank.
Malaysia tuyên bố cấm nhập khẩu rác thải hồi tháng 10/2018. Bộ trưởng Yeo cho biết rác thải độc hại vẫn len lỏi vào nước này trong các container dán nhãn “hàng hóa”. Chính quyền Kuala Lumpur đặt mục tiêu chấm dứt hoàn toàn hoạt động này vào cuối năm nay.
Thái Lan ngừng cấp giấy phép nhập khẩu rác hồi năm ngoái và có thể sẽ ban bố lệnh cấm vào năm 2020. Indonesia khẳng định sẽ thắt chặt các quy định quản lý xuất nhập khẩu rác sau khi phát hiện nhiều container rác nhập khẩu chứa chất thải độc hại. Ấn Độ và Việt Nam cũng cho biết sẽ hạn chế nhập khẩu rác thải.
Chuyên gia Wong dự báo một khi Đông Nam Á đóng chặt cửa, các quốc gia giàu có sẽ chuyển rác thải độc hại đến những khu vực khác trên thế giới. “Tôi cho rằng châu Phi sẽ là mục tiêu kế tiếp”, ông Wong nói.
Tuy nhiên, nhận thức của cộng đồng về mối đe dọa của rác thải đang ngày càng được nâng cao, kể cả ở các nước phát triển và đang phát triển. Do đó, việc xuất khẩu rác sẽ ngày càng trở nên khó khăn hơn.
Theo Bloomberg, thông điệp được các nước Đông Nam Á đưa ra là rất rõ ràng: “Hãy lo xử lý chính rác của mình”. Nhưng câu hỏi được đặt ra là “bằng cách nào”? Con người xả ra 2,01 tỷ tấn chất thải rắn vào năm 2016. Đến năm 2050, con số này có thể tăng lên 3,4 tỷ tấn, theo Ngân hàng Thế giới (WB). Khoảng 12% tổng số rác thải đô thị năm 2016 là nhựa, tương đương 242 triệu tấn.
Giải pháp, theo Bloomberg, là công nghệ mới và những thay đổi về cách sinh hoạt, ứng xử xã hội để giảm lượng rác thải. Dưới đây là một số cách mà các công ty, chính quyền địa phương và các công ty khởi nghiệp trên toàn thế giới đang áp dụng để xử lý rác thải.
Tận dụng và khai thác
Phần lớn rác thải ở bãi rác hoặc chất đống trên đường phố các đô thị sẽ “trôi dạt” ra sông ngòi và đại dương. Tại những bãi rác đô thị khổng lồ ở Ấn Độ và Indonesia, nhiều người dân sinh sống bằng nghề nhặt rác để bán. Họ thậm chí trú ngay tại những khu vực gần bãi rác đó để kiếm kế sinh nhai.
Nhiều công ty bắt đầu khai thác khí methane từ việc phân hủy chất thải hữu cơ, từ đó tạo ra nguồn điện kinh doanh. Doanh nhân Sarun Tunwattanapong đang xây dựng một nhà máy điện công suất 5 megawatt ở Thái Lan ngay cạnh một bãi rác ở tỉnh Nonthaburi để tận dụng nguồn chất thải hữu cơ. “Chúng tôi hút khí methane từ bãi rác và dùng nó để sản xuất điện”, ông Sarun cho biết.
Đốt
Thiêu hủy rác cũng có thể tạo ra điện năng. Tại Singapore, nhà chức trách dùng tro rác thải để tạo nên một hòn đảo mới. Tuy nhiên, chi phí của công nghệ này khá đắt. Thêm nữa, dioxin và các khí thải khác xuất hiện trong quá trình đốt rác phải được xử lý bằng bộ lọc tĩnh điện và bột vôi. Quá trình này vẫn tạo ra khí nhà kính độc hại.
Chất thải rắn cũng có thể được khí hóa ở nhiệt độ cao bằng đèn khò plasma để tạo ra khí tổng hợp, kim loại và xỉ đá thủy tinh để làm đường nhựa. Công ty TNHH Maharashtra Enviro Power Ltd. tại Pune, Ấn Độ đã biến chất thải nhà máy nguy hiểm thành nguyên liệu cho nồi hơi.
Điêu khắc
Phong trào tái chế, sử dụng rác trong hoạt động nghệ thuật và đời sống cũng khá phổ biến. Nghệ sĩ Joseph-Francis Sumegne bới từng bãi rác vào những năm 1990 để lấy nguyên liệu làm tượng đài Tượng Nữ thần Tự do mới cao 12 m ở Douala, Cameroon.
Nghệ sĩ Oscar Villamiel, người Philippines, trục vớt hàng nghìn đầu búp bê và mảnh vụn từ bãi rác ở Manila để tạo nên phòng trưng bày sắp đặt Payatas vào năm 2012. Năm nay, cặp tượng “Real Life is Rubbish” làm từ rác được bán đấu giá với giá 75.000 USD.
Phân loại
Phân loại rác là công việc vô cùng cực khổ, do đó phần lớn người nghèo ở các quốc gia đang phát triển mới lựa chọn nó. Tuy nhiên, các công nghệ tự động hóa sẽ giúp công việc này đạt hiệu quả cao hơn.
Công ty ZenRobotics ở Helsinki (Phần Lan) phát minh các robot lọc được gỗ và kim loại từ băng chuyền rác. Tại Angelholm (Thụy Điển), rác thải đô thị được thu gom và phân loại bằng tia hồng ngoại tại Công ty thu gom rác NSR AB.
Ứng dụng này cho phép lọc ra các loại rác thải nhựa từ băng chuyền rác, để lại các bao bì không thể tái chế và chất thải hữu cơ để tiếp tục đưa đến lò đốt và sản xuất ra điện.
Hệ thống này được hỗ trợ bởi trí thông minh nhân tạo. Theo Giám đốc NSR Pernilla Ringstrom, hệ thống này đã thu thập được 538 tấn nhựa vào năm 2018. Chúng được tái chế sử dụng cho đường sắt hoặc bán lại cho các công ty Thụy Điển và Đức. Đây có thể là giải pháp hiệu quả cho tương lai.
Trở ngại duy nhất là kêu gọi người dân có ý thức phân loại rác ngay tại nhà. Ở Đài Loan, những chiếc xe chở rác phát giai điệu Fur Elise của Beethoven để gọi người dân đi đổ rác.
Các lon nhựa và nhôm được đưa vào xe rác màu trắng để tái chế, trong khi các rác thải cần thiêu hủy thì sẽ được cho vào xe rác màu vàng.
Rửa và làm sạch
Ở Nhật Bản và châu Âu, tỷ lệ rác tái chế vượt xa các nước Đông Nam Á vì người dân các nước này có thói quen đổ bỏ chất thừa và rửa qua các chai nhựa trước khi xả rác. Thực phẩm thừa hay các dung dịch bên trong chai nhựa như dầu gội và cà phê đều cản trở việc tái chế.
Chuyên gia Wong cho biết điều này góp phần lý giải thực tế tại Singapore, chỉ có 4% nhựa được tái chế và 96% còn lại bị vứt bỏ, thua xa châu Âu và Nhật Bản. “Ở Nhật Bản và châu Âu, mọi người có thói quen rửa mọi thứ, nên rác của họ cũng sạch hơn”, ông giải thích.
“Ăn” nhựa
Công ty Taraph Technologies, Singapore sử dụng vi khuẩn và các quá trình xử lý hữu cơ để tái chế rác. Các enzyme tự nhiên có thể tiêu hóa nhựa và biến chúng thành hóa chất thường được sản xuất trong các nhà máy lọc dầu.
Các mono-ethylene glycol tạo ra từ quá trình này có giá trị gấp 10 lần nguồn rác ban đầu. Người đồng sáng lập Taraph Tech – Liew Mei Shan – hy vọng công nghệ này sẽ được phổ biến trên thị trường trong vòng 5-10 năm nữa.
Thay thế nhựa
Đây là một trong những hướng đi tiềm năng cho các công ty khởi nghiệp trên thế giới. Việc tìm ra các sản phẩm thay thế cho nhựa đã trở thành một ngành gây chú ý hơn cả các ngành chế tạo vật liệu khác từ những năm 1950.
Đó có thể là ống hút giấy, hộp đựng thực phẩm từ ngũ cốc, bã mía… Các siêu thị hướng tới các vật liệu thiên nhiên để bọc thực phẩm. Ví dụ ngay tại Việt Nam, một số siêu thị dùng lá chuối để bọc rau, thịt…
Các công ty công nghệ cao như Plantics BV (Hà Lan) đang phát triển nhựa nguồn gốc thực vật bằng cách kết hợp glycerol và axit citric. Công ty RWDC Industries, Singapore, vừa huy động được 35 triệu USD để sản xuất Solon, một loại polymer phân hủy sinh học được sản xuất bằng cách lên men vi sinh của các loại dầu thực vật.
Chủ tịch RWDC Zhaotan Xiao khẳng định: “Sản phẩm nhựa chỉ mất vài giây để sản xuất, mất vài phút để sử dụng, nhưng cần đến hàng thế kỷ để phân hủy. Tại sao chúng ta lại phải dùng hoang phí những thứ không thể bị phân hủy như vậy?”.
Ngưng xả rác không thể tái chế
Giải pháp cuối cùng và hiệu quả nhất là ngừng sản xuất các loại rác không thể tái chế. Đây là mục tiêu của người dân Kamikatsu, một ngôi làng miền núi ở Nhật Bản.
Người dân nơi đây thực hiện phân loại rác thành 45 loại. Rác xốp và nhựa bẩn được dùng làm nhiên liệu đốt thay than. Quần áo bỏ đi được đem bán trong cửa hàng đồ cũ. Nhựa sạch được các công ty như Kao Corp tái chế để sử dụng.
Cô Akira Sakano, người đứng đầu Học viện Waste Zero của thị trấn này, còn có tham vọng xa hơn. Cô muốn loại bỏ hoàn toàn việc sản xuất chất thải không thể tái chế tại đây vào năm 2020.
Đầu tiên là thử nghiệm tại nhà máy sản xuất chất tẩy rửa, cho phép người mua mang theo chai đến tận nơi để đổ về mà không cần đóng chai sẵn.
Theo News.zing
