Siêu vi khuẩn kháng thuốc sẽ làm tử vong hơn 39 triệu người trên toàn cầu tính đến năm 2050

Các nhà nghiên cứu, thuộc Dự án Nghiên cứu toàn cầu về kháng kháng sinh (Gram), đã phân tích dữ liệu từ 204 quốc gia và vùng lãnh thổ để đưa ra ước tính về số ca tử vong do kháng kháng sinh từ năm 1999 đến năm 2021 và đưa ra dự báo cho đến năm 2050.

Nghiên cứu dự báo đến giữa thế kỷ này, kháng kháng sinh (AMR – tình trạng vi khuẩn tiến hóa và kháng lại các loại thuốc thông thường trị chúng) là nguyên nhân trực tiếp khiến 1,91 triệu người chết mỗi năm, tăng từ 1,14 triệu người/năm hồi năm 2021.

Ngoài ra, đến năm 2050, kháng kháng sinh cũng góp phần gây 8,2 triệu ca tử vong hằng năm, tăng so với 4,71 triệu ca của năm 2021.

Nghiên cứu cũng phát hiện hàng triệu ca tử vong trên toàn cầu có thể được ngăn ngừa nhờ phòng ngừa nhiễm trùng tốt hơn và cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc y tế cũng như việc tạo ra các loại kháng sinh mới.

Ông Mohsen Naghavi, tác giả nghiên cứu và làm việc tại Viện Đo lường sức khỏe thuộc Đại học Washington (Mỹ) cho biết, những phát hiện trên nhấn mạnh rằng kháng kháng sinh đã là mối đe dọa đối với sức khỏe toàn cầu trong nhiều thập kỷ và mối đe dọa này ngày càng tăng.

Nghiên cứu, có sự tham gia của hơn 500 nhà nghiên cứu trên thế giới, cũng phát hiện số ca tử vong do kháng kháng sinh giảm đáng kể ở trẻ dưới 5 tuổi, từ 488.000 xuống 193.000 trong giai đoạn 1990 – 2022. Con số này dự kiến sẽ giảm một nửa vào năm 2050. Tuy nhiên, số ca tử vong do siêu vi khuẩn kháng thuốc lại tăng ở tất cả các nhóm tuổi khác.

Theo đó, số ca tử vong do kháng kháng sinh trong số những người trên 70 tuổi đã tăng 80% trong 30 năm qua và dự kiến sẽ tăng 146% vào năm 2050, từ 512.353 ca lên 1,3 triệu ca.

Xu hướng này phản ánh sự già hóa dân số nhanh chóng, trong đó người cao tuổi dễ bị nhiễm trùng hơn. Ngoài ra, hệ miễn dịch kém đi theo thời gian cũng khiến cho việc tiêm chủng ít hiệu quả hơn đối với người già.

Nghiên cứu dự đoán số ca tử vong liên quan đến kháng kháng sinh cao nhất trong tương lai xảy ra tại các nước Nam Á như Ấn Độ, Pakistan và Bangladesh, cũng như các khu vực khác của Đông và Nam Á, khu vực châu Phi cận Sahara. Nghiên cứu, đăng trên tạp chí The Lancet cũng là phân tích toàn cầu đầu tiên về xu hướng kháng kháng sinh theo thời gian.

Trong diễn biến liên quan tới vi khuẩn kháng thuốc, trước đó Tổ chức Y tế Thế giới đã công bố danh sách cập nhật về những mầm bệnh ưu tiên kháng kháng sinh. Trong đó, bao gồm 15 họ vi khuẩn nguy hiểm nhất đe dọa tới sức khỏe con người, được nhóm thành các loại quan trọng, cao và trung bình để ưu tiên.

Đứng đầu danh sách là vi khuẩn acinetobacter baumannii. Vi khuẩn này đã trở nên đề kháng với nhiều loại kháng sinh. Vi khuẩn có thể tồn tại ở điều kiện khắc nghiệt trong thời gian dài nên thường khó xử lý ở những bệnh nhân yếu hơn. Đây được coi là một thách thức khó khăn đối với các bác sĩ.

Một vi khuẩn kháng kháng sinh nguy hiểm khác là vi khuẩn lao mycobacterium. Đây là vi khuẩn có cấu tạo đặc biệt bởi lớp sáp. Do đó, sức đề kháng của chúng rất mạnh với môi trường bên ngoài khi chúng ra ngoại cảnh. Ngay cả cồn và axit ở mức độ làm chết các vi khuẩn khác nhưng vi khuẩn lao vẫn tồn tại. Vì vậy, người ta gọi vi khuẩn lao là loại vi khuẩn kháng cồn – kháng toan.

Trong cơ thể của bệnh nhân lao, vi khuẩn lao rất dễ kháng lại một số thuốc mà thầy thuốc dùng để tiêu diệt chúng. Người ta phân ra 4 loại vi khuẩn lao chính là: Vi khuẩn lao người (mycobacterium tuberculosis), vi khuẩn lao bò (mycobacterium bovis), vi khuẩn lao chim (mycobacterium avium) và vi khuẩn lao không xếp hạng. Cần đặc biệt lưu ý là cả 4 loại vi khuẩn lao này đều gây bệnh cho người với mọi hình thức lao.

Các tác nhân gây bệnh ưu tiên quan trọng, chẳng hạn như vi khuẩn gram âm kháng thuốc kháng sinh cuối cùng và Mycobacterium tuberculosis kháng thuốc kháng sinh rifampicin, gây ra những mối đe dọa toàn cầu lớn. Lý do là chúng mang lại gánh nặng cũng như lây lan khả năng kháng thuốc sang các vi khuẩn khác. Vi khuẩn gram âm có khả năng tự tìm ra những cách mới để kháng thuốc. Đồng thời, có thể truyền vật liệu di truyền cho phép các vi khuẩn khác cũng trở nên kháng thuốc.

Các tác nhân gây bệnh ưu tiên cao, như salmonella và shigella, có gánh nặng đặc biệt lớn ở những quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Cùng với pseudomonas aeruginosa và staphylococcus aureus, chúng gây ra những thách thức đáng kể trong các cơ sở chăm sóc sức khỏe.

Các tác nhân gây bệnh ưu tiên cao khác như neisseria gonorrhoeae kháng thuốc và enterococcus faecium, gây ra những thách thức riêng biệt đối với sức khỏe cộng đồng. Trong đó, bao gồm các bệnh nhiễm trùng dai dẳng và kháng nhiều loại thuốc kháng sinh. Tình trạng này đòi hỏi phải có nghiên cứu có mục tiêu và các biện pháp can thiệp y tế cộng đồng.

Các tác nhân gây bệnh có mức độ ưu tiên trung bình bao gồm streptococci nhóm A và B (cả hai đều mới có trong danh sách năm 2024), streptococcus pneumoniae và haemophilus influenzae, gây ra gánh nặng bệnh tật cao. Các tác nhân gây bệnh này cần được chú ý nhiều hơn, đặc biệt là ở những nhóm dân số dễ bị tổn thương bao gồm trẻ em và người cao tuổi, đặc biệt là ở những nơi có nguồn lực hạn chế.

Tiến sĩ Yukiko Nakatani – Trợ lý Tổng Giám đốc về Tiếp cận Thuốc và Sản phẩm Y tế của Tổ chức Y tế Thế giới cho biết, bằng cách lập bản đồ gánh nặng toàn cầu của vi khuẩn kháng thuốc và đánh giá tác động của chúng đối với sức khỏe cộng đồng, danh sách này đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng đầu tư và giải quyết khủng hoảng về nguồn cung kháng sinh, cũng như khả năng tiếp cận thuốc kháng sinh.

Danh sách cập nhật về những mầm bệnh ưu tiên kháng kháng sinh cũng nhấn mạnh nhu cầu về một phương pháp tiếp cận y tế công cộng toàn diện để giải quyết tình trạng kháng thuốc. Trong đó, bao gồm tiếp cận toàn dân với các biện pháp chất lượng và giá cả phải chăng để phòng ngừa, chẩn đoán cũng như điều trị nhiễm trùng phù hợp, như đã nêu trong phương pháp tiếp cận lấy con người làm trung tâm của Tổ chức Y tế Thế giới. Qua đó, giải quyết tình trạng kháng thuốc và can thiệp cốt lõi về kháng thuốc. Điều này rất quan trọng để giảm thiểu tác động của tình trạng kháng thuốc đối với sức khỏe cộng đồng và nền kinh tế.

Tiêu chuẩn này do Bộ Khoa học và Công nghệ công bố nhằm cung cấp hướng dẫn dựa trên nguyên tắc khoa học cơ bản đối với các quá trình và phương pháp luận về phân tích nguy cơ, áp dụng cho kháng kháng sinh từ thực phẩm liên quan đến việc sử dụng các thuốc kháng sinh không dùng cho người.

Mục đích của tiêu chuẩn nhằm đánh giá nguy cơ đối với sức khỏe con người liên quan đến sự có mặt của các vi sinh vật kháng kháng sinh từ thực phẩm, thức ăn chăn nuôi, bao gồm nuôi trồng thủy sản, truyền bệnh qua thực phẩm và thức ăn chăn nuôi, để đưa ra các khuyến cáo về các hoạt động quản lý nguy cơ phù hợp nhằm giảm nguy cơ đó. Tiêu chuẩn sẽ tiếp tục giải quyết các nguy cơ liên quan đến các lĩnh vực khác nhau của việc sử dụng kháng sinh như thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật hoặc chế biến thực phẩm.

Tiêu chuẩn cũng đưa ra yêu cầu về quản lý nguy cơ, mục đích của điều này là hướng dẫn cho các nhà quản lý nguy cơ về cách tiếp cận để quản lý nguy cơ các vi sinh vật kháng thuốc từ thực phẩm và/hoặc các yếu tố quyết định liên quan đến sử dụng các thuốc kháng sinh đối với người không phải cho người. Các nhà quản lý nguy cơ cần xem xét các biện pháp kiểm soát theo luật định và không được quy định.