Loạt bài nghiên cứu mới của 43 chuyên gia quốc tế cảnh báo thực phẩm siêu chế biến (UPF) là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng và cần được xử lý khẩn cấp.
Làn sóng thực phẩm siêu chế biến (ultra-processed foods – UPF) đang mở rộng sự thống trị trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Đây là nhóm thực phẩm được sản xuất bằng quy trình công nghiệp với các nguyên liệu tinh chế, phụ gia tạo màu, tạo hương, chất ổn định và chất bảo quản, giúp nâng thời hạn sử dụng nhưng lại khiến giá trị dinh dưỡng suy giảm. Tuy nhiên, một nghịch lý thực tế đang xảy ra, các sản phẩm này đang dần thay thế thói quen ăn uống truyền thống ở nhiều quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh cuộc sống bận rộn và nhu cầu tìm kiếm sự tiện lợi ngày càng tăng.
Bên cạnh chiến lược giá cạnh tranh, những tập đoàn sản xuất thực phẩm siêu chế biến còn đầu tư lớn vào quảng cáo, định vị thương hiệu, và khéo léo gắn sản phẩm của họ với hình ảnh “lành mạnh”, “năng động”, “thân thiện với lối sống hiện đại”. Điều này tạo ra ấn tượng rằng thực phẩm đóng gói công nghiệp có thể là một phần của chế độ ăn tốt cho sức khỏe dù trên thực tế, nhiều nghiên cứu đã chứng minh điều ngược lại.
Nhiều chuyên gia cảnh báo thực phẩm siêu chế biến là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng
Các bằng chứng khoa học ngày càng nhất quán: tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến thường xuyên có liên quan tới nguy cơ cao mắc béo phì, tiểu đường typ 2, bệnh tim mạch, rối loạn chuyển hóa, trầm cảm và tỷ lệ tử vong sớm. Những thực phẩm này thường chứa nhiều đường, chất béo bão hòa, muối, nhưng lại ít chất xơ và protein. Quá trình chế biến sâu và sự hiện diện của nhiều phụ gia công nghiệp cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hệ vi sinh đường ruột và các chức năng sinh học khác.
Đáng chú ý, đây là ngành hàng có lợi nhuận khổng lồ. Doanh thu toàn cầu từ các sản phẩm siêu chế biến được ước tính ở mức khoảng 1,9 nghìn tỷ USD mỗi năm, khiến ngành này trở thành một trong những phân khúc sinh lời nhất của thị trường thực phẩm. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc các công ty sở hữu nguồn lực lớn để tác động đến chính sách, định hướng truyền thông và tạo ra hình ảnh hấp dẫn để duy trì thói quen tiêu dùng.
Các chuyên gia cho rằng quyền lực kinh tế và chính trị của ngành thực phẩm siêu chế biến đang trở thành rào cản lớn đối với nỗ lực cải thiện sức khỏe cộng đồng. Họ so sánh mô hình hoạt động của ngành này với ngành thuốc lá trước đây: quảng cáo mạnh mẽ, vận động hành lang để giảm quy định kiểm soát, tài trợ nghiên cứu có lợi, đồng thời xây dựng hình ảnh thân thiện và “có trách nhiệm xã hội”. Tuy nhiên đây chỉ là những chiêu thức quảng cáo đánh lừa người tiêu dùng. Những phương thức này giúp họ duy trì thị phần, ngay cả khi bằng chứng khoa học về tác hại ngày càng rõ ràng.
Trước thực trạng đó, giới khoa học kêu gọi các chính phủ triển khai những biện pháp quyết liệt nhằm giảm mức tiêu thụ UPF. Các giải pháp bao gồm: gắn nhãn cảnh báo hoặc phân loại thực phẩm theo mức độ chế biến; hạn chế quảng cáo, đặc biệt đối với trẻ em; đánh thuế các sản phẩm không lành mạnh; cải cách chương trình dinh dưỡng tại trường học; và tăng cường hỗ trợ cho nông nghiệp cùng thực phẩm tươi hoặc chế biến tối thiểu. Một số quốc gia như Brazil đã đi đầu khi loại bỏ đa phần UPFs khỏi khẩu phần trường học và yêu cầu ưu tiên thực phẩm tươi đến 90%.
Các chuyên gia nhấn mạnh rằng việc đổ lỗi cho người tiêu dùng là không công bằng và không hiệu quả. Trong một môi trường mà thực phẩm siêu chế biến rẻ, tiện lợi, được quảng bá rộng rãi và dễ tiếp cận hơn nhiều so với thực phẩm tươi, lựa chọn “ăn uống lành mạnh” không hoàn toàn là lựa chọn cá nhân, nhất là khi con người ngày nay luôn bận rộn thì những sản phẩm mang tính nhanh chóng, tiện lợi luôn được họ ưu tiên hàng đầu. Hệ thống thực phẩm với cấu trúc ưu tiên lợi nhuận đã góp phần định hình hành vi tiêu dùng và làm gia tăng gánh nặng bệnh tật.
Để xây dựng một hệ thống thực phẩm bền vững hơn, các chuyên gia cho rằng cần có sự vào cuộc đồng bộ của chính phủ, cộng đồng khoa học, xã hội và doanh nghiệp. Việc thiết lập các chính sách mạnh mẽ nhằm bảo vệ không gian lập pháp khỏi ảnh hưởng của các tập đoàn lớn là chìa khóa quan trọng. Đồng thời, người tiêu dùng cũng cần được trang bị kiến thức để nhận diện chiến lược tiếp thị đánh vào tâm lý người tiêu dùng.
Cuộc chiến với thực phẩm siêu chế biến không chỉ là câu chuyện của từng bữa ăn. Đây là vấn đề mang tính hệ thống, đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện để đặt sức khỏe cộng đồng lên trên lợi nhuận doanh nghiệp. Và chỉ khi đó, các lựa chọn ăn uống lành mạnh mới thực sự trở nên khả thi và bền vững cho mọi người dân.
Bảo Linh
Theo Tạp chí Điện tử Chất lượng Việt Nam – https://vietq.vn/nhieu-chuyen-gia-canh-bao-thuc-pham-sieu-che-bien-dan-den-he-luy-suc-khoe-lau-dai-d238524.html
